---

ลักษณะโครงสร้างของต่อมไร้ท่อโดยทั่วไปประกอบด้วย
       1. Parenchyma (เนื้อต่อม) ประกอบด้วย เซลล์เนื้อผิวชนิดที่ เรียกว่า secretorycells และเป็นเซลล์สำคัญที่สร้างฮอร์โมน ซึ่งเซลล์เหล่านี้ อาจเรียงตัวเป็นกลุ่ม(clumps) ขดเป็นกลุ่ม (cord) หรือแผ่น (plates) โดยมีเส้นเลือดฝอยชนิด fenestratedหรือ sinusoid capillaries และเส้นน้ำเหลือง จำนวนมากแทรก เพื่อทำหน้าที่หล่อเลี้ยงและลำเรียงฮอร์โมน ออกจากเนื้อต่อมเข้าสู่วงจรไหลเวียน ของกระแสเลือดไปกระตุ้นอวัยวะต่างๆ ตามเป้าหมาย (target organs) ที่อยู่ห่างไกล
       2. Stroma (โครงร่างพยุงเนื้อต่อม) ประกอบด้วย เนื้อประสานโดยให้เป็นเปลือกหุ้มและโครงร่างให้เซลล์ของเนื้อต่อมเกาะ ในต่อมไร้ท่อบางชนิดพบมีส่วน ของเปลือกหุ้มยื่นเข้าไปแบ่งเนื้อต่อมออกเป็นส่วน เรียกว่า Trabaeculae

I.ต่อมใต้สมอง(Pituitary gland หรือ Hypophysis) (Figure 20)มีเปลือกหุ้มที่ประกอบด้วย เนื้อประสาน เนื้อต่อมแบ่งย่อยออกเป็น 4 ส่วนคือ

1. Pars Anterior (Pars distalis)(Figure21) ส่วนนี้มีลักษณะคล้ายต่อมประกอบด้วย เซลล์ 2 ชนิดคือ

a) Chromophils เป็นเซลล์ที่ชอบติดสี แบ่งย่อยออกเป็น2 ชนิด (ศึกษาจากการ ย้อมด้วย H&E )

1. Acidophils เซลล์ชนิดนี้ cytoplasm ติดสีชมพูพบส่วนใหญ่บริเวณ - ส่วนกลางของ pars distalis

2. Basophils เป็นเซลล์ที่ cytoplasm ติดสีน้ำเงินเข้มและมีขนาดใหญ่กว่าเซลล์ชนิดแรก พบบ่อยบริเวณรอบนอกของ pars distalis

b) Chromophobe เป็นเซลล์ที่ไม่ชอบติดสีมีขนาดเล็กที่สุดเล็ก ภายใน cytoplasm ไม่บรรจุ granules มักพบเป็นกลุ่มเห็นแต่เฉพาะนิวเคลียส

2. Pars Intermedia มีลักษณะเป็นกลุ่มของถุงน้ำ(colloid-filled follicles) เปลือกของถุงน้ำดาดด้วยเซลล์ชั้นเดียวขนาดเล็กติดสีน้ำเงินเข้ม

3. Pars Nervosa and Infundibular Stalk(Figure22) ส่วนนี้มีลักษณะ เหมือนเนื้อประสาท เซลล์ที่พบใน pars nervosa คือpituicytes มีลักษณะคล้าย neuroglial cells (เซลล์พยุงของเซลล์ประสาท) นอกจากนั้นพบunmyelinated nerve fibers ที่มีบริเวณส่วนปลาย ขยายออกและบรรจุ neurosecretionsที่เรียกว่า Herring bodies

4. Pars Tuberalis (ไม่ได้แสดง) ส่วนนี้ประกอบด้วยเซลล์ทรงลูกเต๋าที่เรียงตัวม้วนเป็นขด อาจจะพบมีลักษณะเป็นถุงน้ำที่บรรจุ colloid

II.ต่อมไทรอยด์ (Thyroid gland)(Figure23),(Figure 24) มีเปลือกหุ้มและยื่นให้เป็นsepta แทรก เข้าไปในเนื้อต่อม เซลล์ของเนื้อต่อมมีลักษณะเป็น colloid-filledfollicles โดยเปลือกหุ้ม ถุงน้ำ ประกอบด้วยเซลล์ 2 ชนิดคือ

1. Follicular cells เป็น simple cuboidalepithelium (ส่วนใหญ่) สร้างและหลั่ง iodine-containing hormone T₃และ T₄

2. Parafollicular cells (clear cells)แทรกอยู่กับ follicular cells สร้างและหลั่ง Calcitonin

III.ต่อมพาราไทรอยด์ (Parathyroid gland)(Figure23) มีเปลือกหุ้มและ septa ลักษณะ ของพวกเซลล์เรียงตัวเป็นแผ่น ประกอบด้วยเซลล์2 ชนิด (Figure 25) )

1. Chief cells พบจำนวนมาก พวกเซลล์มีขนาดเล็กแต่มีนิวเคลียสค่อนข้างใหญ่

2. Oxyphils พบจำนวนน้อย พวกเซลล์มีขนาดใหญ่cytoplasm ติดสีกรด (ชมพู) และ มักอยู่กันเป็นกลุ่มๆ

IV.ต่อมหมวกไต (Suprarenal หรือ Adrenal gland)(Figure27) มีเปลือกหุ้มเนื้อต่อม แบ่งออกเป็น 2 ส่วน เพราะมีแหล่งกำเนิดที่แตกต่างกันคือ

1. Cortex (Figure28) เนื้อต่อมส่วนนอกกำเนิดมาจาก mesodermal cells แบ่งย่อย ออกเป็น 3บริเวณตามลักษณะของขนาด รูปร่าง และการเรียงตัวของพวกเซลล์ โดยมีเส้นเลือดฝอยชนิดsinusoidal capillaries แทรกได้แก่

a) Zona Glomerulosa พบอยู่ใต้เปลือกที่หุ้มการเรียงตัวของเซลล์มี ลักษณะขดเป็นกลุ่ม คล้าย glomerulus ของเนื้อไต

b) Zona Fasciculata พบอยู่ถัดลงมา เนื้อต่อมส่วนนี้หนาที่สุดเซลล์รียงตัว เป็นแท่ง และมีลักษณะรูปทรงลูกเต๋า ภายในเซลล์ใสบางครั้งเรียกเซลล์ชนิดนี้ว่าspongiocyte

c) Zona Reticularis (Figure29) พบอยู่ด้านในสุดของเนื้อต่อมส่วนนอก ประกอบด้วย เซลล์ขนาดเล็ก ติดสีเข้มและต่อเนื่องกันคล้ายร่างแห

2. Medulla (Figure30) เนื้อต่อมส่วนในสุดมีแหล่งกำเนิดมาจาก neural crest cells ประกอบด้วยเซลล์ขนาดใหญ่ภายใน cytoplasm บรรจุ granules เรียกเซลล์ชนิดนี้ว่า chromaffin cells นอกจากนั้นยังพบautonomic ganglion cells ขนาดใหญ่ ลักษณะสำคัญของเนื้อต่อมส่วนนี้คือพบว่ามีเส้นเลือดดำขนาดใหญ่บรรจุอยู่

V.ต่อมไพเนียล (Pineal gland)(Figure26) เปลือกที่หุ้มมาจาก pia mater มี septa แทรกในเนื้อต่อม ประกอบด้วยเซลล์2 ชนิดคือ

1. Pinealocytes เป็นเซลล์ที่มีนิวเคลียสขนาดใหญ่

2. Neuroglial cells เป็นเซลล์ขนาดเล็กมีนิวเคลียสติดสีเข้มกว่าเซลล์ชนิดแรก

ลักษณะสำคัญในเนื้อต่อมไพเนียลคือพบBrain Sand (corpora arenacea) มีลักษณะเป็น calcified accretions ติดสีม่วงเข้ม