Trypanosomiasis
CONTENT
  1. African trypanosomiasis
  2. American trypanosomiasis (Chagas' disease)
    1. Acute Chagas'disease
    2. Chronic Chagas'disease
African trypanosomiasis (African sleeping sickness หรือ maladie du sommeil) เกิดจาก เชื้อปาราสิต มีชื่อว่า Trypanosoma gambiense หรือ Trypanosoma rhodesiense มีแมลง tsetse fly เป็นพาหะนำเชื้อ
โรคนี้ เกิดเฉพาะ บริเวณเขตร้อน ของทวีปอัฟริกา ตั้งแต่ ภาคใต้ของ ทะเลทรายซาฮาร่า ไปจนจรด ภาคเหนือของ ประเทศแองโกลา โรดีเซีย และ โมแซมบิค เนื่องจาก ความแตกต่างของ อาการ ทางคลินิก จากเชื้อปาราสิต 2 ชนิดนี้ จึงแบ่ง โรคเป็น Gambian trypanosomiasis (Chronic form) กับ Rhodesian trypanosomiasis (acute form) ปกติ พบชนิด Gambian มากกว่าชนิด Rhodesian
ชนิด Gambian พบมาก บริเวณทาง ตะวันตกของ ประเทศเซเนกัล และแองโกล่า ไปจนจรด ประเทศ เคนย่า และ แทนซาเนีย สำหรับชนิด Rhodesiense พบแหล่ง ระบาดแถว บริเวณ ประเทศ โมแซมบิค มาลาวี โรดีเซีย รูอันด่า แทนซาเนีน อูแกนด่า และบอทซวาน่า โรค african trypanosomiasis นี้อาจนำ เข้าไปในประเทศ ที่ไม่ใช่ แหล่งระบาด ได้ เช่น รายงานจาก สหรัฐอเมริกา เป็นต้น

วงจรชีวิต แมลง tsetse fly เป็นพาหะนำเชื้อจากสัตว์ไปสู่สัตว์ หรือจากสัตว์มาสู่คน หรือจากคนไปสู่คนได้ เมื่อแมลง กัดสัตว์ที่เป็น แหล่งเก็บเชื้อ เชื้อเข้าสู่ลำไส้แมลง แบ่งตัวและ เจริญเติบโตเป็น ตัวอ่อน ระยะติดต่อ metacyclic trypanosomes อยู่ในต่อมน้ำลาย ของแมลง พร้อมติดต่อ ไปยังสัตว์อื่น ต่อไป

อาการทางคลีนิค ผู้ป่วย ที่ถูกแมลง tsetse fly กัด จะเกิด ตุ่มแข็ง สีแดง และเจ็บที่ ผิวหนัง ขนาด เส้นผ่าศูนย์กลาง ประมาณ 3 ถึง 4 เซนติเมตร ต่อมา แตกเป็น แผล เรียกว่า trypanosomal chancre พร้อมกับ ต่อมน้ำเหลือง บริเวณ ใกล้เคียง อักเสบ ซึ่งจะ ดีขึ้น ภายในเวลา 1-2 สัปดาห์ จากนั้น จะพบเชื้อ ในกระแสเลือด โดยผ่านทาง ท่อน้ำเหลือง ระยะนี้ ผู้ป่วยมี ไข้สูง ปวดศีรษะ เบื่ออาหาร ร่างกาย ซูบผอม อ่อนเพลีย ไม่มีแรง เซี่องซึม เหงื่อออก มากกว่า ปกติ และ ต่อมน้ำเหลือง ทั่วไปตาม ร่างกายโต โดยเฉพาะ บริเวณคอ (posterior cervical glands) เรียกว่า Winter-bottom's sign อาการ ดังกล่าว เป็นๆหายๆ ผู้ป่วย ส่วนมาก ซีด เม็ดเลือดขาว ต่ำ ภูมิต้านทานชนิด IgM สูงกว่า IgG ประมาณ 3:1

ผู้ป่วย อาจเกิดโรค แทรกซ้อนได้ ที่สำคัญ ได้แก่ กล้ามเนื้อหัวใจ อักเสบจากเชื้อ trypanosome ทำให้ หัวใจ เต้นเร็ว ความดันต่ำ และเกิดภาวะ หัวใจล้ม หรือพบ การอักเสบ ของไต ทำให้เกิด membranoproliferative glomerulonephritis ได้ นอกจากนี้ เมื่อเชื้อไป ที่สมองทำให้ มีอาการ เซื่องซึม มีพฤติกรรม ผิดปกติ และง่วงนอน ซึ่งเป็นที่มา ของชื่อโรค African sleeping sickness

พยาธิสภาพ ต่อมน้ำเหลือง พบการเพิ่ม จำนวนของ lymphoid follicle และพบ fibrosis ตรวจพบ เชื้อ trypanosomes ในต่อมน้ำเหลือง และกระแสเลือด นอกจากนี้ อาจพบการ อักเสบใน กล้ามเนื้อหัวใจ หรือใน ระยะสุดท้าย เกิดการติดเชื้อ สู่สมอง พบสมองบวม หรือมี จุดเลือดออก ในเนื้อสมอง และพบ เซลล์อักเสบ ได้ทั่วไปใน ชั้นเยื่อหุ้มสมอง (diffuse meningoencephalitis)

การวินิจฉัย ตรวจพบเชื้อ trypanosome ในกระแสเลือด หรือพบ ในต่อมน้ำเหลือง โดยนำมา กดทับบนกระจก หรือตรวจพบ ในน้ำไขสันหลัง นอกจากนี้ อาจให้การวินิจฉัย โดยการฉีดเลือด เข้าใน หนูและ ดูการเกิดโรค หรือโดยการเพาะเชื้อ การตรวจทางปฎิกิริยาน้ำเหลืองเช่น indirect immunofluorescence, complement fixation, และ enzyme-linked immunosorbent assay(ELISA) เป็นต้น

American trypanosomiasis (Chagas' disease) เกิดจาก เชื้อปาราสิต ที่มี ชื่อว่า Trypanosoma cruzi โรคนี้ พบได้ ในทวีปอเมริกาเหนือ และใต้ โดยเฉพาะ บริเวณ ประเทศเม็กซิโก ลงมาถึง ประเทศอาร์เยนติน่า

พาหะนำเชื้อ ที่สำคัญได้แก่ แมลง bitting bugs (raduviid bugs) แมลงชนิดนี้ กัดผู้ป่วย ในเวลา กลางคืน ตัวอ่อน (leishmanial form) ของเชื้อ T. cruzi อาศัยอยู่ ในลำไส้ ของแมลง เมื่อแมลง กัดผู้ป่วย มันจะถ่าย ของเสีย ลงบนผิวหนัง ของผู้ป่วย ตัวอ่อนระยะ metacyclic trypanosome เข้าสู่ ผิวผนังตรง รอยกัด หรือเมื่อ ผู้ป่วย ถูหรือ เช็ดตาด้วยมือ ที่มีอุจจาระ ของแมลง ติดอยู่ เชื้อจะเข้าสู่ทาง conjunctiva ของลูกตา หรือเข้าสู่ทาง ริมฝีปาก

อาการทางคลีนิค: โรค Chagas'disease แบ่งทางคลีนิคเป็น 2 แบบ คือ acute และ Chronic Chagas' disease
Acute Chagas'disease ชนิด acute พบได้มากกว่า และมักเป็น กับเด็กเล็ก ผู้ป่วย มีไข้สูง ต่อมน้ำเหลือง โต ตับและม้าม โตกว่าปกติ หน้าบวม ประมาณ 50 เปอร์เซ็นต์ ของผู้ป่วยพบที่ outer canthus ของลูกตา ทำให้ ตาบวม และ ต่อมน้ำเหลือง บริเวณข้าง หู  โต และประมาณ 25 เปอร์เซ็นต์ ของผู้ป่วย มีตุ่มแผล ที่ผิวหนัง เรียกว่า Chagoma พร้อมกับมี ต่อมน้ำเหลือง โต ระหว่างนี้ อาจทำให้ เกิดหัวใจ อักเสบได้ ผู้ป่วย มีการเต้น ของหัวใจ ผิดปกติ ความดันโลหิต ต่ำ หัวใจเต้นเร็ว หัวใจโต หรืออาจพบ สมองอักเสบ ร่วมด้วย สาเหตุ การตาย ประมาณ 20 เปอร์เซ็นต์ เนื่องจาก หัวใจอักเสบ บางราย พบ ความผิดปกติ ทางคลื่นไฟฟ้า หัวใจแบบ right bundle branch block

Chronic Chagas'disease ระยะเรื้อรัง เป็นหลังจาก ติดเชื้อ นานเป็นปี หรือนับสิบปี ส่วนมาก พบเป็นกับ หัวใจ หัวใจโต พบร่วมกับ ความผิดปกติ ของคลื่น ไฟฟ้า หัวใจเช่น right และ left bundle branch block, A-V block, multifocal ventricular extrasystole และพบหย่อม กล้ามเนื้อตาย ที่บริเวณ ยอดหัวใจ ผู้ป่วย อาจตาย ทันที เนื่องจาก หัวใจเต้น ผิดปกติ หรือการทำงาน ของหัวใจล้ม นอกจากนี้ ยังพบ ก้อนเลือดแข็ง ในช่องหัวใจ หลุด (emboli) ไปอุด เส้นเลือดที่ สมองและ ปอด ทำให้เกิด เนื้อตาย ที่สมอง และปอดได้ นอกจากนี้ จากการ ตรวจศพ ยังพบ การพองตัว (dilatation) ของทางเดินอาหาร โดยเฉพาะ ท่อลำไส้ใหญ่ และหลอดอาหาร (megacolon, megaesophagus) เข้าใจว่า เกิดจาก ความผิดปกติ ทางระบบเส้นประสาท โดยเฉพาะ ระบบ autonomic nervous system ซึ่งเป็นผล จากปฎิกิริยา ภูมิคุ้มกัน ของร่างกาย ต่อเชื้อปาราสิต

พยาธิสภาพ หัวใจโต และพอง กล้ามเนื้อหัวใจ นุ่ม และซีด พบ หย่อมเลือดออก ในหัวใจ มีน้ำ ในช่องว่าง เยื่อหุ้มหัวใจ พร้อมกับพบ เยื่อหุ้มหัวใจ อักเสบ ตับ ปอด ม้าม และลำไส้ พบ หลอดเลือดคั่ง (congestion) เนื่องจาก ภาวะหัวใจ ล้มเหลว สมอง และเยื่อหุ้มสมอง มีหลอดเลือดคั่ง พร้อมกับ จุดเลือดออก เป็นหย่อม ภาพจาก กล้องจุลทรรศน์ พบเชื้อปาราสิต ได้ตาม อวัยวะต่างๆ ทั่วไป โดยเฉพาะ เซลล์กล้ามเนื้อหัวใจ พบเป็นจำนวนมาก รวมทั้งใน เนื้อสมอง บางครั้ง เซลล์กล้ามเนื้อหัวใจ แตกออก ทำให้เกิด หย่อม หนองฝี ขนาดเล็ก ในชั้น กล้ามเนื้อหัวใจ เซลล์อักเสบ ระยะเฉียบพลัน พบกระจาย ทั่วไปใน กล้ามเนื้อหัวใจ พร้อมกับ เซลล์กิน สารแปลกปลอม (phagocytes) เซลล์กล้ามเนื้อหัวใจ อาจพบ แตกกระจาย เป็นเสี่ยง หรือพบ เห็นเป็น vacuole และติด สีชมพูเข้ม (hyalinization) ในไซโตพลาสซึม ได้ เซลล์สมอง (neuron และ glia cells) พบ เชื้ออยู่ภายใน เนื้อสมอง พบการอักเสบ ทั่วไป รวมทั้ง perivascular cuffing

เชื้อ T.cruzi ยังสามารถ ผ่านรกได้ เรียกว่า congenital Chagas'disease ทำให้ เกิดการคลอด ก่อนกำหนด หรือ เกิดการแท้ง และตายในครรภ์ ทำให้อวัยวะต่างๆติดเชื้อได้

การวินิจฉัย โดยการตรวจ พบเชื้อ ในกระแสเลือด หรือน้ำไขสันหลัง โดยเฉพาะ ขณะมี ไข้สูง หรือพบเชื้อ ในเซลล์ phagocytes ในชิ้นเนื้อ ที่ได้จาก การเจาะ และดูดน้ำเนื้อ ของ ม้าม ตับ ต่อมน้ำเหลือง และไขกระดูก นอกจากนี้ วินิจฉัย จากปฎิกิริยา น้ำเหลือง เช่น complement fixation, indirect immunofluorescence, hemagglutination, enzyme-linked immnunosorbent assay, thin-layer immunoassay.