Bone Mineral Density (BMD) Measurement
Interpretation
ในปี คศ. 1994 World Health Oragnization (WHO) working group22 ได้กำหนดเกณฑ์ในการวินิจฉัยโรคกระดูกพรุนโดยใช้ T-score ซึ่งเป็นการเปรียบเทียบค่า BMD ของผู้ป่วยว่าเป็นกี่ standard deviation (SD) ของ BMD ของ healthy young adult ที่ peak bone mass (BMDy) ดังตารางที่ 2
ดังนั้นการแปลผลการตรวจ BMD จะวิเคราะห์ผลการตรวจเทียบกับกราฟมาตรฐานในคนปกติ สำหรับเครื่อง DEXA จะมีโปรแกรมคำนวณความหนาแน่นของกระดูกแต่ละส่วน โดยมีหน่วยเป็น gm/cm2 แล้วนำค่าที่ได้ไปเปรียบเทียบกับกราฟมาตรฐานโดยสูตรการคำนวณค่า T-score และ Z-score
โดย
BMDp คือค่า BMD ของผู้ป่วย
BMDy คือค่า BMD ของ healthy young adult ที่ peak bone mass
SDy คือค่า standard deviation ของ healthy young adult
โดย
BMDp คือค่า BMD ของผู้ป่วย
BMDam คือค่า BMD ของ age-matched
SDam คือค่า standard deviation ของ age-matched
พบว่าการเกิดกระดูกหักจะเพิ่มขึ้น 2 เท่าในทุกๆ 1SD ที่ลดลง3 ตัวอย่างเช่น หาก T-score = -2SD จะมี fracture risk เพิ่มขึ้น 4 เท่าของผู้หญิงที่ peak bone mass ส่วนค่า Z-score เป็นการเปรียบเทียบค่า BMD ว่าเป็นกี่ standard deviation (SD) ของ age-matched average แต่ไม่ได้นำมาใช้ในการวินิจฉัย osteoporosis ในการแปลผล BMD จะต้องคำนึงถึงปัจจัยที่ทำให้ค่า BMD อาจสูงหรือต่ำกว่าความเป็นจริงได้
ดังนั้นจะเห็นว่าในการแปลผลนอกจากดูค่า T-score หรือ Z-score แล้วควรดูรูปภาพสแกนประกอบด้วย ตัวอย่างภาพสแกนที่ lumbar และ hip แสดงในรูปที่ 10 และ รูปที่ 11
รูปที่ 11 ลักษณะภาพสแกนโดย DEXA ที่ hip

ที่ hip จะแบ่งเป็นหลาย region คือ femoral neck, trochanter (หมายถึง greater trochanter), intertrochanter และจะเห็นบริเวณที่เป็นสี่เหลี่ยมเล็กๆ คือจุดที่บางที่สุดเรียกว่า Ward’s triangle ซึ่งไม่ได้นำมาใช้ในการแปลผล
รูปที่ 10 ลักษณะภาพสแกนโดย DEXA
ที่ lumbar spine
ลักษณะของ normal BMD curve ที่ spine และ hip ในเพศหญิงและชายแสดงในรูปที่ 12 และรูปที่ 13
รูปที่ 12 ลักษณะ normal BMD curve ในเพศหญิง ที่ lumbar spine และ hip
จะเห็นว่าในเพศหญิงที่ lumbar spine ค่า BMD จะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนกระทั่งถึงจุดสูงสุดที่อายุประมาณ 30-35 ปี หลังจากนั้นจะค่อยๆ ลดลง จนเมื่อถึงวัยหมดประจำเดือนจะลดลงอย่างรวดเร็ว และมาช้าลงหลังอายุ 65-70 ปีไปแล้ว ส่วนที่ hip BMD จะสูงสุดก่อนหน้าที่ lumbar spine คืออายุประมาณ 20 ปีแล้วค่อยๆ ลดลงจนอายุประมาณ 30 กว่าปี จะลดลงอย่างรวดเร็ว
 
รูปที่ 13 ลักษณะ normal BMD curve ในเพศชาย ที่ lumbar spine และ hip
ในเพศชาย บริเวณ lumbar spine ค่า BMD จะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนกระทั่งถึงจุดสูงสุดที่อายุประมาณ 20-30 ปี หลังจากนั้นจะค่อยๆ ลดลง ซึ่งอัตราการลดลงจะช้ากว่าในเพศหญิง ส่วนที่ hip BMD จะสูงสุดก่อนอายุ 20 ปี แล้วจะลดลงด้วยอัตราที่คงที่ไปตลอด
การแปลผล BMD ที่ spine มักดูค่าโดยรวม มักจะไม่แปลผลที่ข้อๆ เดียว ต่างจากที่ hip และ distal forearm ที่อาจแปลผลแยกตำแหน่งได้ หากแต่ละตำแหน่งมีความบางของกระดูกไม่เท่ากัน ตัวอย่างเช่น หากที่ femoral neck และ trochanter มีค่า T-score อยู่ในเกณฑ์ osteopenia แต่ intertrochanter อยู่ในเกณฑ์ normal จะแปลผลเฉพาะที่มีความบางของกระดูกมากกว่า คือ osteopenia of the left femoral neck and trochanter เป็นต้น
การใช้เครื่องสแกนต่างรุ่น ต่างยี่ห้อ ต่างเทคนิคกัน จะไม่สามารถนำค่า BMD มาเปรียบเทียบกันได้ เพราะจะให้ค่า T-score ที่ต่างกัน23

การแปลผล Bone Mineral Density ในเด็ก
ส่วนในเด็ก (อายุน้อยกว่า 20 ปี) การแปลผลจะใช้ค่า Z-score แทน เนื่องจากยังมี mineralization เพิ่มขึ้นยังไม่ถึงจุดสูงสุด จึงไม่สามารถนำไปเปรียบเทียบกับค่าที่ peak bone mass ได้ ซึ่ง American Society for Bone and Mineral Research ได้กล่าวใน guideline24 สำหรับการแปลผล osteoporosis ในเด็กว่า ให้ใช้หลักฐานอื่นๆ ร่วมกับ BMD ในการวินิจฉัย และให้ใช้คำว่า "low bone density for chronologic age" หากค่า Z-score มีค่าต่ำกว่า –2.0

ภาควิชารังสีวิทยา คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย